سه رسانه اروپایی تحقیقات گسترده‌ای را روی دیجی‌کالا و سرمایه‌گذارهای خارجی آن انجام داده‌اند که به سؤالات مطرح‌شده پیرامون این شرکت پاسخ می‌دهد.
تحقیقات رسانه‌های اروپایی درباره دیجی‌کالا و سرمایه‌گذارهای خارجی آن نشان می‌دهد شرکت بین‌المللی IIIC وجود خارجی داشته و در اکوسیستم استارتاپی ایران بیش از 270 میلیون یورو سرمایه‌گذاری کرده است. همچنین طی بررسی‌های صورت‌گرفته، سندی دال بر وابستگی حاکمیتی دیجی‌کالا یا سرمایه‌گذارهای آن به‌دست نیامده است. در ادامه این گزارش اطلاعات جالبی درباره صندوق IIIC و رویکرد بین‌المللی به اکوسیستم استارتاپی ایران نیز وجود دارد.
فایننشال دیلی (Financieele Dagblad) یکی از روزنامه‌های اقتصادی معتبر هلند است که به‌تازگی همراه با پلتفرم روزنامه‌نگاری تحقیقی Investico و روزنامه مطرح اقتصادی بلژیکی De Tijd تحقیقات گسترده‌ای را روی دیجی‌کالا و سرمایه‌گذاران خارجی آن انجام داده است.
مقاله آن‌ها براساس گفت‌وگو با چند ده سهامدار گردآوری شده است، اما دیجی‌کالا و سرآوا اعلام کردند که به‌دلیل قوانین رسانه‌ای در ایران قادر به پاسخ‌گویی به سؤالات این رسانه‌ها نیستند و لذا گزارش مربوطه بدون اظهارنظر مجموعه‌های داخلی منتشر شده است.
در این گزارش که توسط فایننشال دیلی منتشر شده، آمده است که یک گروه سرمایه‌گذار اروپایی متشکل از خانواده میلیاردر بلژیکی اسپولبرگ (De Spoelberch)، چند صد میلیون یورو در رقیب منطقه‌ای آمازون در ایران، یعنی دیجی‌کالا، سرمایه‌گذاری کرده‌اند. به اعتقاد این روزنامه، این سرمایه‌گذاری یک موقعیت طلایی محسوب می‌شود که اکنون به‌خاطر مسائل مختلف، در یک بن‌بست سیاسی گرفتار شده است.
☰ در ادامه بخوانید
نگاهی به ساختار شرکت IIIC
فایننشال دیلی گزارش می‌دهد گروهی از سرمایه‌گذاران اروپایی که یکی از آن‌ها صندوق سرمایه‌گذاری ثروتمندترین خانواده بلژیکی است، در کشور هلند شرکتی به ثبت رساندند که از فرصت طلایی سرمایه‌گذاری در ایران بهره‌مند شوند.
آن‌ها با یک بازار بزرگ نوظهور با حدود 80 میلیون جمعیت و ضریب نفوذ 80درصدی دسترسی به اینترنت روبه‌رو بودند که به‌تازگی شکوفا شده بود. در همین راستا، حدود 270 میلیون یورو را سال 2016 (پیش از خروج آمریکا از برجام) در اکوسیستم استارتاپی ایران سرمایه‌گذاری کردند.
این تعاونی سرمایه‌گذاری بین‌المللی اینترنتی (International internet investment cooperatief) حدود 33 درصد سهام دیجی‌کالا و 15.5 درصد سهام گروه کافه بازار و دیوار را در اختیار گرفت.
نسخه فارسی‌شده از تصویر فوق که در گزارش تحقیقی نشریه فایننشال دیلی منتشر شده است.
در این گزارش همچنین ساختار شرکت IIIC مورد بررسی قرار گرفته است؛ صندوق «پستاشیو» متشکل از 50 سرمایه‌گذار از لندن با سهم 37درصدی، شرکت سهامی عام پامگرنت متشکل از 400 سرمایه‌گذار اروپایی با سهم 29درصدی، شرکت سرمایه‌گذاری فوباس با مالکیت «سعید رحمانی» و سهم 13درصدی، صندوق ورلینوست خانواده اسپولبرگ با سهم 12درصدی و شرکت سرمایه‌گذاری گاروست متعلق به «آرین بکر»، مؤسس بزرگ‌ترین پلتفرم مارکت‌پلیس لهستان، با سهم 9درصدی اعضای این شرکت را تشکیل می‌دهند.
به گفته سخنگوی IIIC، این شرکت در 2015 به‌منظور سرمایه‌گذاری در بخش فناوری ایران با توجه به چشم‌انداز توافق برجام تأسیس شد. البته شرایط در سال 2018 دستخوش تغییراتی اساسی شد. رعایت مستمر قوانین تحریمی و استقلال شرکت‌ها در ایران همواره از مهم‌ترین اولویت‌های این شرکت بوده است. همچنین علی‌رغم تحولات فعلی، IIIC همچنان به آینده ایران و آینده اقتصاد دیجیتال این کشور باور دارد و به تعهداتش به کارآفرینان محلی وفادار باقی مانده است.
دیجی‌کالا وابستگی به نهادهای حاکمیتی دارد یا خیر؟
به گزارش این روزنامه هلندی، سرمایه‌گذاران IIIC برای صحبت در مورد سرمایه‌گذاری‌شان در ایران بسیار محتاط‌‌اند. آن‌ها می‌گویند هیچ تمایلی ندارند تا درگیر جنگ رسانه‌ای بین ایران و غرب شوند.
این درحالی است که دیجی‌کالا از سوی گروهی به همکاری با نهادهای حاکمیتی ایران متهم می‌شود و از سوی دیگر، فشارهایی نیز در برخی اقشار وجود دارد که دیجی‌کالا را ابزار دخالت غربی‌ها در کشور می‌پندارند.
یکی از سهامداران IIIC به فایننشال دیلی گفته است تفاوتی ندارد چگونه به این اتهامات پاسخ دهید؛ شرایط به‌قدری دوقطبی است که از هر دو طیف مورد حمله قرار می‌گیرید.
در تحقیقات صورت‌گرفته از سوی این رسانه هلندی نیز هیچ مدرکی دال بر اثبات اینکه دیجی‌کالا با نهادهای حاکمیتی ایران همکاری کرده و داده‌های خصوصی معترضان را در اختیار آن‌ها قرار داده است، وجود ندارد؛ موضوعاتی که طی ماه‌های اخیر درباره آن‌ها ادعاهایی مطرح شده است.
همچنین به گفته یکی از سرمایه‌گذاران به این روزنامه، دیجی‌کالا تاکنون اطلاعات کاربرانش را در اختیار نهادهای امنیتی قرار نداده. در این گزارش آمده است که این نهادهای حاکمیتی هیچ‌گونه کنترل مالی یا نفوذ در دیجی‌کالا ندارند.
شایان ذکر است دیجی‌کالا نیز چندی پیش ساختار سهامداری خود را منتشر و اعلام کرد سهامدار حاکمیتی ندارد.
در بخش دیگری از این گزارش خارجی، به تلاش‌های سرآوا به‌منظور عرضه اولیه سهام دیجی‌کالا و سایر شرکت‌های پورتفوی خود در بازار بورس اشاره می‌شود که بنا به دلایلی جلوی آن گرفته شده است. گفته شده با روی‌کارآمدن ترامپ و وضع تحریم‌های جدید علیه ایران، اوضاع تغییر پیدا کرده است.
مجموعه این رخدادها دلیلی برای سرمایه‌گذاران به‌منظور تغییر ساختار سهامداری می‌شود. سهامداران ایرانی سهام خود را با سرمایه‌گذاران IIIC در سرآوا مبادله می‌کنند. با این اقدام، اروپایی‌ها از طریق IIIC به‌طور مستقیم در دیجی‌کالا سهامدار می‌شوند. با تجدید ساختاری که در سال 2019 تکمیل شد، آن‌ها امیدوارند که سرمایه‌گذاری‌ها از تشدید احتمالی تحریم‌های اروپا در امان بماند.
روزنامه FD می‌نویسد فشار نهادها روی سرآوا با دستگیری (مجدد) مدیر امور خارجی این شرکت، «عماد شرقی»، در ژانویه 2021 به اتهام جاسوسی و گردآوری اطلاعات نظامی اوج می‌گیرد. این روزنامه بیان می‌کند که براساس اعلام برخی منابع، رحمانی نیز از تهران به لندن رفته است و جرئت بازگشت به کشورش را ندارد. به گزارش این روزنامه، «سعید رحمانی» در گفت‌وگوی خود با این رسانه مدعی شده است که به جاسوسی برای دولت‌های غربی متهم شده؛ اتهامی که وی صریحاً آن را تکذیب می‌کند. وی تمایلی به توضیحات بیشتر درخصوص تبعیدش ندارد.
بیم و امید درباره آینده سرمایه‌گذارهای خارجی دیجی‌کالا
به نوشته این روزنامه، دو کارشناس مسائل تحریم که ساختار مالی IIIC را برای کمک به نگارش این گزارش موشکافی کرده‌اند، معتقدند که ساختار مورد استفاده در شرکت تریپل آی‌سی منطبق با قوانین تحریمی اروپایی و مجاز است.
یکی از این کارشناسان به روزنامه FD گفته است که در سال‌های اخیر سرمایه‌گذاران غربی به‌دلیل ترس از تحریم‌های آمریکا از سرمایه‌گذاری در ایران اجتناب کرده‌اند. علاوه‌براین، به گفته این کارشناس، بانک‌ها ممکن است احتیاط کنند و ارائه خدمات خود را به مشتریانی که «با ایران مراوده‌ای دارند»، متوقف کنند. منابعی به این روزنامه گفته‌اند که تراست‌های بزرگ نیز دیگر با مشتریان یا ساختارهای ایرانی کار نمی‌کنند. IIIC از سال 2016 توسط یک دفتر تراست به نام PraxisIFM از آمستردام اداره می‌شود. این تراست به سؤالات فایننشال دیلی پاسخی نداده است.
نویسندگان این گزارش اینکه چگونه سرمایه‌گذاری‌های اروپایی‌ها در دیجی‌کالا در آینده محفوظ بماند را نامشخص دانسته‌اند. منابع متعددی می‌گویند که در سال 2023 به‌دلیل شرایط سیاسی ایران برای این سهام خریداری وجود ندارد و احتمال گشایش روابط سیاسی ایران و غرب فعلاً صفر به‌نظر می‌رسد.
یکی از دست‌اندرکاران ابتدایی این سرمایه‌گذاری البته نگاهی دیگر دارد: «بااین‌حال ما همچنان امیدوار هستیم که روزی برسد که درهای ایران دوباره باز شود.»
به اعتقاد او، دیجی‌کالا فانوسی در دنیای فناوری ایران بود؛ فانوسی که می‌تواند دوباره نورانی شود.
سرمایه‌گذاری اروپایی‌ها در ایران زیر ذره‌بین
از آنجایی که سرمایه‌گذاری اروپایی‌ها در ایران حساس و زیر ذره‌بین است، یکی از سرمایه‌گذاران IIIC به نام Verlinvest (ورلینوست) بلژیکی پیش‌تر آن را علنی نکرده است. به گزارش این روزنامه هلندی، ورلینوست برخلاف دیگر سرمایه‌گذاری‌هایش که روی وب‌سایت آن اعلام شده، سرمایه‌گذاری در دیجی‌کالا را اعلام نکرده است. ضمن بررسی‌های بیشتر این روزنامه، گزارش‌های سالانه ورلینوست تنها مشارکت آن در IIIC را از طریق شرکت کوفینترا (Cofintra) در سال 2020 میلادی بیان می‌کند، اما توضیح بیشتری یا اشاره به ایران در گزارش نیامده است.
روزنامه هلندی می‌نویسد در بررسی‌های خود از تراکنش‌های مالی داخلی شرکت و پرداخت‌های IIIC دست یافته است. شرکت کوفینترا از طرف صندوق سرمایه‌گذاری ورلینوست متعلق به ثروتمندترین خانواده بلژیک، یعنی اسپولبرگ است که یکی از سهامداران عمده ای‌بی اینبو (AB InBev)، بزرگ‌ترین شرکت آبجوی دنیا، بوده در IIIC سرمایه‌گذاری کرده است.
نقش رحمانی در سرمایه‌گذاری خارجی روی اکوسیستم استارتاپی ایران
فایننشال دیلی در تحقیقات خود «سعید رحمانی» را به‌عنوان یکی از افراد مؤثر در سرمایه‌گذاری خارجی در ایران معرفی می‌کند. او کارآفرینی ایرانی با تابعیت بریتانیا است که هم‌زمان با مذاکرات برجام به ایران سفر کرد.
رحمانی در آن سال‌ها یکی از مدیران ارشد شرکت نسپرس (Naspers) بود و با مأموریت بررسی امکان سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های ایرانی از سوی این شرکت، به زادگاهش بازگشت. نسپرس یک شرکت بزرگ رسانه‌ای متعلق به آفریقای جنوبی است که در شرکت‌های تکنولوژی سراسر دنیا [همچون تنسنت چین، مالک وی‌چت] سرمایه‌گذاری کرده.
در آن دوران به دلایل شرایط تحریم و بالاگرفتن تنش‌های سیاسی ایران و غرب، نسپرس علی‌رغم تحقیقاتش، جرئت سرمایه‌گذاری در ایران را پیدا نمی‌کند. بااین‌حال رحمانی که شخصاً استارتاپ‌های ایرانی را بررسی کرده بود، پس از مخالفت نسپرس برای سرمایه‌گذاری در ایران، از نسپرس جدا می‌شود، به ایران می‌آید و شرکت سرمایه‌گذاری جسورانه «سرآوا» را به کمک سرمایه‌گذاران ایرانی تأسیس می‌کند تا در استارتاپ‌های تکنولوژی‌محور ایران سرمایه‌گذاری کند.
به گزارش دیجیاتو، رحمانی در سال 1391 توانست سرمایه‌گذاران بخش خصوصی ایران را متقاعد به سرمایه‌گذاری در بخش استارتاپی کند و تا سال 1394، درمجموع 25 میلیارد تومان تعهد سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های منتخب توسط سرآوا انجام شد. سرآوا در اسفند 1391 متعهد به سرمایه‌گذاری 13 میلیارد تومانی (5 میلیون دلار در آن زمان) روی دیجی‌کالا شد که تا سال 1394 این امر صورت گرفت.
طبق گزارش فایننشال دیلی، بااین‌حال رحمانی اهمیت جذب سرمایه و دانش خارجی به‌منظور سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های ایرانی را می‌دانست. او شخصاً با تلاش خود سرمایه‌گذاران مجرب اروپایی را به سرمایه‌گذاری در استارتاپ‌های ایرانی دعوت کرد که نتیجه آن به سرمایه‌گذاری IIIC ختم شد؛ یک سرمایه‌گذاری بین‌المللی که حالا با مشکلات مختلفی روبه‌رو است و باعث به‌وجودآمدن فشارهایی به مجموعه دیجی‌کالا شده. این روزنامه هلندی سعی کرده است در گزارش خود که خلاصه بخش‌هایی از آن در مقاله بالا روایت شد، به این مشکلات و ریشه آن بپردازد.
